W sprawach karnych, którymi się zajmujemy niejednokrotnie stajemy przed koniecznością powołania biegłego w toku postępowania. W zależności od sytuacji procesowej którą sprawujemy inicjatywę dowodową przedstawiamy samodzielnie, bądź wspieramy inicjatywę organów prowadzących postępowanie.
W największym uproszczeniu biegły w postępowaniu karnym jest pomocnikiem organu procesowego. Udziela specjalnych informacji dowodowych i pomaga organowi procesowemu w rozstrzygnięciu sprawy. W nielicznych przypadkach kodeks postępowania karnego wskazuje specjalność biegłych dla stwierdzenia określonych okoliczności wymagających rozstrzygnięcia w postępowaniu karnym. Określa czynności procesowe, których prawidłowość wykonania uzależniona jest od udziału w nich biegłego. Opinia biegłego stanowi szczególne, samoistne źródło dowodowe.
Biegły, składając opinię, dzieli się z organem procesowym swoją wiedzą specjalną i ułatwia dokonanie oceny dowodów oraz ustaleń faktycznych będących podstawą rozstrzygnięcia w procesie karnym
Wielość i różnorodność zdarzeń, które naruszają normy prawa karnego materialnego, powoduje, że organy procesowe muszą korzystać z pomocy osób posiadających wiadomości specjalne dla stwierdzenia okoliczności mającej istotne znaczenie dla sprawy. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo opinii biegłych (art. 193 § 1 k.p.k.). Biegłego powołuje organ procesowy, a chodzi o tego rodzaju okoliczności, które wykraczają poza normalną wiedzę, jaką dysponuje organ procesowy; miernikiem jest tu poziom wiedzy człowieka wykształconego o odpowiednim doświadczeniu życiowym.
W myśl art. 195 k.p.k., do pełnienia czynności biegłego jest zobowiązany nie tylko biegły sądowy, ale także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. Nie ma żadnej różnicy w traktowaniu i ocenie opinii biegłego złożonej przez biegłego sądowego lub przez innego biegłego powołanego w określonej sprawie przez organ procesowy
Biegły wydaje opinię, która stanowi dowód w sprawie podlegający ocenie przez organ prowadzący.
Warunkiem dokonania rzetelnej oceny opinii biegłego jest zupełność (kompletność i dokładność) oraz komunikatywność (zrozumiałość i jasność) tej opinii. Obowiązkiem sądu jest przeprowadzenie analizy i oceny takiego dowodu z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania oraz sprawdzenie zupełności opinii, kompletności materiałów będących jej podstawą, poprawności zastosowanych metod badawczych i przyjętych sposobów wnioskowania.
Organ procesowy, oceniając opinię biegłego, może uznać, że opinia biegłego jest niepełna lub niejasna albo że zachodzi sprzeczność w samej opinii. Opinia jest „niepełna”, jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione biegłemu pytania, na które zgodnie z zakresem wiadomości specjalistycznych i udostępnionych mu materiałów dowodowych może oraz powinien udzielić odpowiedzi, lub jeżeli nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej okoliczności, albo też nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej oceń i poglądów. Natomiast opinia „niejasna” to taka, której sformułowanie nie pozwala na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów, a także sposobu dochodzenia do nich, lub zawierająca wewnętrzne sprzeczności, posługująca się nielogicznymi argumentami itp.. Opinia biegłego jest „niejasna”, gdy nie można wręcz ustalić ostatecznego poglądu biegłego, względnie jest niezrozumiała lub gdy końcowe wnioski nie znajdują oparcia w badaniach.
Sprzeczność wewnętrzna w samej opinii zachodzi wówczas, gdy odpowiedzi na pytania sformułowane we wnioskach końcowych wzajemnie się wykluczają lub gdy wnioski nie dadzą się pogodzić z wynikami badań zrelacjonowanymi w opinii. Sprzeczność między opiniami zachodzi wtedy, gdy w sprawie sporządzono więcej niż jedną opinię, natomiast ostatecznych wniosków, do których doszli ich autorzy, nie można ze sobą pogodzić.
Kluczowe jednak jest to, że o ile organ procesowy jest uprawniony do swobodnej oceny przeprowadzonych dowodów, to już nie jest uprawniony do pominięcia przy tej ocenie wskazań wiedzy specjalistycznej, wynikającej z niebudzącej wątpliwości opinii, zastępując je własną oceną zdarzeń
Jak wskazano w powyższej konkluzji opinia biegłego, zwłaszcza w sprawach medycznych jest jednym z kluczowych dowodów pozwalających na prawnokarną ocenę postępowania.
Literatura:
- K. Witkowska. Biegły w postępowaniu karnym – Prokuratura i Prawo
- S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu,
- T. Tomaszewski, Dowód z opinii biegłego w procesie karnym